Marczyński Feliks (1895-1940)
Urodził się 10 listopada 1895 roku w Gostyniu w rodzinie Stanisława, kupca i właściciela domu oraz Marii z Maślankowskich. Po ukończeniu czterech klas w wyższej szkole realnej w Poznaniu uczęszczał do dwuletniej szkoły dokształcającej handlowej, równocześnie pracował w firmie Ottona Berlovitza, zajmującej się handlem hurtowym bielizną pościelową, pasmanterią i pończochami. 17 lipca 1917 roku został zmobilizowany do armii niemieckiej i wcielony do 24. pułku piechoty, po czym skierowany na front zachodni – do północnej Francji i Belgii. W walkach został ranny w nogę, 22 grudnia 1918 roku otrzymał awans na kaprala i zdemobilizowano go. 7 stycznia 1919 roku wstąpił do powstańczej kompanii gostyńskiej. Został odkomenderowany do gostyńskiego plutonu garnizonowego, który wchodził w skład 3. batalionu garnizonowego na III obwód uzupełnień w Krotoszynie. 20 listopada przeniesiono go do szefostwa intendentury w Poznaniu, 27 listopada do administracji garnizonu poznańskiego, zaś 9 lutego 1920 roku do oddziału zaopatrzenia w wydziale budownictwa wojskowego DOG. 11 marca został awansowany na stopień plutonowego, 6 kwietnia 1920 roku mianowany oficerem rachunkowości w komisji gospodarczej. 30 sierpnia zdał egzamin przed komisją egzaminacyjną dla aspirantów oficerskich. 7 marca 1921 roku przeniesiono go do rezerwy i wcielono ewidencyjnie do 57. pułku piechoty. Po wojnie, od 1921 roku mieszkał w domu rodzinnym przy ul. Leszczyńskiej w Gostyniu. Mieściła się w nim restauracja i kawiarnia zwana „Bombonierą” z salą estradową, wynajmowaną na różne imprezy kulturalne, m.in. kilkakrotnie odbywały się w niej przedstawienia teatru „Fredreum” i spotkania klubu „Kania” Gostyń. 16 września 1926 roku mianowany został podporucznikiem rezerwy w korpusie osobowym oficerów administracji służby intendentury ze starszeństwem od 1 lipca 1925 roku. 26 czerwca 1928 roku przeniesiono go ewidencyjnie do kadry zapasowej OK VII. W latach 1933 i 1935 odbył ćwiczenia w składnicach materiałów intendenckich w Poznaniu i Krakowie. Po 1933 roku, w czasie kryzysu gospodarczego, dom został sprzedany, zaś Marczyński podjął pracę w hurtowni delikatesowych artykułów żywnościowych, zwanych wówczas „kolonialnymi”, której właścicielem był Władysław Jezierski. Pracował tu aż do końca sierpnia 1939 roku. Na uwagę zasługują jego zainteresowania artystyczne – grał na skrzypcach w orkiestrze miejskiej, a zwłaszcza jego działalność w Towarzystwie Kultury i Sztuki „Fredreum”. Należał do grona założycieli Towarzystwa, które powstało 24 października 1924 roku. Był członkiem jego zarządu, pełnił w nim funkcję inspicjenta sceny i kierownika organizacyjnego, a od 1933 roku kierownika artystycznego teatru. Założyciele Towarzystwa wytyczyli cele sekcji teatralnej, którymi było wystawianie utworów dramatycznych, zwłaszcza polskich autorów. Oprócz prac organizacyjnych, zajmował się też reżyserią. Wyreżyserował m.in. „Klub kawalerów” Michała Bałuckiego (premiera 25 lutego 1925 roku), humoreskę amerykańskiego autora Hovpoode’a pt. „Jutro pogoda” (3 września 1933 roku), w której też grał, a w 250. rocznicę odsieczy wiedeńskiej tzw. „żywy obraz”, przedstawiający króla Jana III przyjmującego wysłanników cesarskich (16 września 1933 roku). W następnych latach wystawiał też jednoaktówki i „żywe obrazy”. Grał też niekiedy w sztukach wystawianych przez Towarzystwo. We wspomnianej humoresce amerykańskiej, komedii Brunona Winawera pt. „Roztwór profesora Pytla” (13 kwietnia 1925 roku) i w „Kordianie” Juliusza Słowackiego (12 listopada i 3 grudnia 1933 roku). Większość sztuk wystawiano w sali hotelu „Polonia” Władysława Jezierskiego, kilka w „Bombonierze”. Towarzystwo pracowało ponad dziesięć lat, w latach 1924-1933 wystawiono 31 premier, ale z czasem aktorzy-amatorzy, którzy mieli przecież swoje zajęcia zawodowe, a ponadto należeli do jeszcze innych towarzystw i stowarzyszeń, przestali interesować się sceną „Fredreum” i rezygnowali z uczestnictwa w jej pracach. Marczyński, nie mogąc przezwyciężyć trudności w obsadzaniu poważniejszych sztuk, próbował ratować istnienie teatru, wystawiając błahe jednoaktówki, ale z braku chęci współpracy ustąpił w 1935 roku z funkcji kierownika artystycznego, zaś teatr niebawem przestał istnieć. Ożenił się 5 czerwca 1937 roku z Heleną Płończakówną, córką Jana, cieśli, kierownika cegielni w Gostyniu przy ul. Strzeleckiej, w tym małżeństwie urodziła się córka, Maria Magdalena (15 czerwca 1938 roku). Zmobilizowany został 24 sierpnia 1939 roku do 3. pułku lotniczego na Ławicy i przydzielony do eskadry treningowej w dywizjonie zapasowym. Po ogłoszeniu 30 sierpnia mobilizacji powszechnej eskadry bojowe pułku odesłano na lotniska polowe, a pułk został przeorganizowany w 3. bazę lotniczą, której zadaniem była ewakuacja oficerów i żołnierzy z dywizjonu zapasowego, sprzętu, wyposażenia i magazynów na miejsce postoju na lotnisku w Lublinie. Transporty kolejowe bazy docierały do miejsca przeznaczenia w dniach 5-8 września, kolumna samochodów osobowych skierowała się przez Wrześnię, Łódź i Nowe Miasto nad Pilicą i dojechała do Lublina 5 września. Eskadrę treningową rozmieszczono na lotnisku w Świdniku. Po ciężkim bombardowaniu Lublina 9 września rozpoczęto ewakuację wszystkich oddziałów bazy do Łucka, następnego dnia rozmieszczono je we wsiach w okolicy Klewania, przy linii kolejowej do Równego, tutaj rozlokowała się też komenda bazy. 12 września nadszedł rozkaz ewakuacji do Tarnopola. W dniach 14-16 września rozmieszczono oddziały bazy we wsiach między Tarnopolem a Trembowlą, eskadrę treningową ulokowano w Myczkowcach. Po wejściu wojsk sowieckich część samochodów wyjechała 17 września w kierunku Kołomyi, ale nie zdążyła dotrzeć do granicy rumuńskiej. Została otoczona przez jednostki 6. i 12. armii. Pododdziały, do których nie dotarł rozkaz ewakuacji, dostały się do niewoli w miejscach postoju. Ppor. Marczyński dostał się do niewoli 17 września razem z co najmniej pięćdziesięcioma oficerami bazy i przez obóz przejściowy w Szepietówce i obóz rozdzielczy w Tiotkinie został przewieziony z początkiem listopada do Kozielska. Żona otrzymała od męża jeden list, datowany 20 listopada. Wspomina w nim o spotkaniu w obozie znajomych z Gostynia: Stanisława Adamczyka, kpt. Władysława Nawrockiego i Karola Kowalskiego. Z obozu został wywieziony 22 kwietnia 1940 roku na podstawie listy NKWD nr 040/3 poz. 46, datowanej 20 kwietnia i zastrzelony w lesie katyńskim 23 kwietnia 1940 roku przed południem. W kwietniu 1943 roku komisja techniczna PCK wydobyła jego zwłoki masowego dołu śmierci, zidentyfikowała je na podstawie zachowanych i odczytanych dokumentów, opatrzyła numerem AM 2331 i pochowała w czwartej bratniej mogile na nowo zbudowanym polskim cmentarzu wojennym. Przy zwłokach znaleziono legitymację oficera rezerwy, legitymację Państwowej Odznaki Sportowej, prawo jazdy i pozwolenie na posiadanie broni. W 1938 roku został odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi, posiadał też odznakę Pamiątkową Wojsk Wielkopolskich.
CAW Ap. 8253. – Amtliches Material, Berlin 1943, s. 229; A. Moszyński, Lista katyńska, Londyn 1982, s. 122; P. Bauer, J. Zielonka, Żołnierska droga przez mękę, Kościan 1990, s. 54; M. Klupś, Teatr amatorski Polskiego Towarzystwa Kultury i Sztuki im. Aleksandra hr. Fredry „Fredreum”, „Grabonoskie Zapiski Regionalne” 1991, nr 1, s. 23-44; J. Pawlak, Dzieje bazy lotniczej nr 3 we wrześniu 1939, „Przegląd Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej” 1991, nr 12, s. 82; J. Tucholski, Mord w Katyniu, Warszawa 1991, s. 165; J. Pawlak, Ostatnie lądowanie, Warszawa 1994, s. 44-45 (częściowo mylne informacje); Rozstrzelani w Katyniu, Warszawa 1995, s. 150; T. Kryska-Karski, Straty korpusu oficerskiego, Londyn 1996, s. 258; Księga pochowanych żołnierzy, Pruszków 1996, s. 230; „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1996, nr 3, s. 352; Katyń: księga cmentarna, Warszawa 2000, s. 381; W. Śmigielski, Feliks Marczyński, „Rodowód” 2004, nr 6, s. 16 (fot.), 18; M. Piwowarczyk, Wielkie „małe ojczyzny”: aktywność społeczno-kulturalna gostynian w Drugiej Rzeczypospolitej, Kraków 2006, s. 116; J. Pawlak, Bezkarne ludobójstwo, Warszawa 2007, s. 73-74 (fot.; błędne informacje dotyczące służby wojskowej we wrześniu 1939); Informacje córki, Marii Magdaleny Czarneckiej z Poznania; W. Śmigielski, Mieszkańcy Gostynia i okolic w mogiłach katyńskich, Gostyń 2015, s. 69-71.
Opublikowano: 2016-12-28
