Od 9 do 12 sierpnia 2017 roku na terenie gminy Poniec odbył się drugi etap prac terenowych z udziałem grup poszukiwawczych zorganizowany przez Gminne Centrum Kultury w Poniecu. Współorganizatorem tego przedsięwzięcia byli: Miasto i Gmina Poniec, Grupa Badań Historycznych „Regiment”, Związek Harcerstwa Polskiego Poniec oraz Bractwo Kurkowe w Poniecu. W gronie partnerów wspierających przedsięwzięcie było Muzeum w Gostyniu. Celem badań była bitwa, która w 1704 roku rozegrała się między armią saską oraz szwedzką na terenach między Poniecem, Janiszewem, Miechcinem i Waszkowem. W tegorocznym obozie uczestniczyło blisko 90 poszukiwaczy skupionych wokół grup i stowarzyszeń: Lubuskiej Grupy Eksploracyjnej „Nadodrze”, Dolnośląskiej Grupy Eksploracyjnej „Legion”, Grupy Bydgoskiego Stowarzyszenia Miłośników Historii „Łuczniczka”, Wielkopolskiej Grupy Eksploracyjno-Historyczne „Gniazdo”, Stowarzyszenie Historyczno-Eksploracyjne „Triskelion” oraz pracownicy Muzeum Broni Pancernej w Poznaniu.
Po złożeniu wymaganych dokumentów oraz uzyskaniu pozwolenia od Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków Delegatura w Lesznie (nr pozwolenia 148/2017/C), 9 sierpnia rozpoczęły się prace terenowe. Tego dnia, zgodnie z wytycznymi konserwatora zabytków, zostały oznaczone obszary, na których znajdowały się stanowiska archeologiczne, i które zostały wyłączone z eksploracji. Teren został opalikowany oraz dodatkowo oznaczony biało-czerwoną taśmą. Po wykonaniu tych czynności o godzinie 17.30 w budynku GCK w Poniecu odbyło się oficjalne otwarcie „II Obozu Szkoleniowo-Badawczego Poniec 1704-2017. Łączy nas historia…”. Po zabraniu głosu przez zaproszonych oficjeli, nastąpiła część prelekcyjna, na której zebrani goście mogli wysłuchać wykładów m.in. na temat roli detektorystów w systemie ratowania zabytków oraz o nowych perspektywach badawczych historii wojskowości dotyczących okresu wielkiej wojny północnej. Podczas tej części zaprezentowany został również mundur piechura szwedzkiego z armii Karola XII. Spotkanie miało formułę otwartą i skierowane było do dla wszystkich zainteresowanych.
Każde znalezisko oznaczono lokalizatorem GPS, z którego dane wpisywano na specjalnie przygotowane metryczki. Następnie, tak opisany przedmiot wkładany był do worków, opatrywanych znacznikiem z chorągiewką i zabieranych przez wyznaczone osoby funkcyjne. Cały obszar poszukiwań został podzielony na trzy wyodrębnione obszary: A1, A2 oraz A3. 10 sierpnia prace rozpoczęły się na obszarze A2 liczącym 214 ha.
Badania 11 sierpnia rozpoczęły się od godziny 10.00. Terenem eksploracji był obszar A3 liczący ponad 30 ha. Oprócz tego poszukiwacze kończyli badania działek z obszaru A2. Badania były wykonywane głównie przy pomocy wykrywaczy metali. Głównym celem zaplanowanych działań na ten dzień w obszarze A3 było weryfikacja hipotezy badawczej jakoby w tym obszarze miała rozegrać się druga faza bitwy pod Poniecem oraz miał się znajdować saski czworobok obronny. Była to kontynuacja prób terenowego ulokowania tej formacji, która podjęta został już w 2016 roku.
Badania prowadzone na dwóch obszarach pola bitwy (A2 i A3) przyniosły pozytywny efekt w postaci znalezienia kilkudziesięciu przedmiotów, które należy bezpośrednio identyfikować z bitwą. Ponad steka znalezisk to przedmioty związane z wielkowiekową historią Ponieca i nawiązujące do tradycji handlowych tego regionu. Wszystkie znaleziska zostały przekazane do Muzeum w Gostyniu.
Na dzień 12 sierpnia zaplanowano do przebadania obszar A1, który składał się wyłącznie z lasów podlegających Nadleśnictwu Karcza Borowa. Cele badawcze nie uległy zmianie – nadal priorytetem było odnalezienie jak największej liczby artefaktów związanych z bitwą. Niestety, wskutek gwałtownej nawałnicy, która w piątek wieczór nawiedziła powiat gostyński oraz gminę Poniec, organizatorzy postanowili odwołać zaplanowane a ten dzień wyjście w teren.
Tegoroczne badania przyniosły jednak spodziewany skutek zarówno w wymiarze naukowym, jak i społecznym. Widać wyraźny progres w porównaniu z 2016 roku (chociażby w postaci ilości uczestników tegorocznych prac – 90 osób). Zeszłoroczne badania oraz wyniki prac w 2017 roku, pozwoliły wykluczyć wymienione wyżej hipotezy badawcze oraz zweryfikować nieścisłości źródłowe. Niewątpienie należy uznać za konieczne kontytuowanie podjętych badań. Po pierwsze dlatego, że są to pierwsze badania w Polsce prowadzone na terenie bitwy z okresu wielkiej wojny północnej i początku XVIII wieku. Po drugie dlatego, że już wstępna analiza danych pozwala na znaczne poszerzenie wiedzy na temat wojskowości tamtego okresu oraz wskazuję na to, że dotychczasowe ustalenia źródłowe będzie trzeba skonfrontować z danymi terenowymi, co niewątpliwie doprowadzi do poszerzenia naszej wiedzy o tej bitwie i stosowanej wówczas taktyce.
Tekst: Damian Płowy
Fot.: Hubert Sempoch
